اولیانوف: آمریکا با متن پیشنهادی توافق احیای برجام موافقت کرده، اما ایران هنوز نه!
خبری که چندی پیش منتشر شد و باز هم موجی دیگر به برجام و حواشی آن داد. بسیاری از افراد به دنبال این هستند که تاثیر احیای برجام بر اقتصاد دقیقا چگونه است و در صورتی که توافقاتی بین ایران و غرب صورت گیرد، تاثیر برجام بر بازارهای مختلف چگونه خود را نشان می دهد؟
برای دنبال کردن مهمترین اخبار روز دنیا با تیم بازارچک همراه باشید…
تاثیر احیای برجام بر اقتصاد
در حال حاضر سطح انتظارات به شکلی است که تصور می شود، صبح روز بعد از توافق، کل نابسامانی های حال حاضر سامان پیدا می کند و شاخص های منفی در زمینه های تولید، صادرات، سرمایه گذاری، اشتغال و … مثبت خواهند شد و تورم از افزایش افسار گسیخته خود دست کشیده و عقب نشینی می کند.
در حقیقت چنین تصوراتی به همان اندازه واقع بینانه نیست که بگوییم توافق در برجام تاثیری بر اقتصاد کشور نخواهد داشت، لذا انتظارات افراط و تفریطی، بدبینانه یا بسیار خوشبینانه هیچکدام نمی تواند موضعی صحیح در مقابل توافق در برجام به حساب آید و منطقی آن است که هر گونه توافق در مذاکرات وین در حد و اندازه واقعی آن نتایجی به همراه خواهد داشت که می تواند به نفع اقتصاد ایران و یا به ضرر آن تمام شود.
همچنین این را نباید از یاد برد که ذات بسیاری از مشکلات اقتصادی ما ریشه در سودجوئی های افراد داخل کشور دارد! البته این موضوع را هم باید مد نظر قرار داد که شرایط تلخ تحریم سایه سیاه خود را بر اقتصاد کشور افکنده و موتور محرکه فعالان اقتصادی وابسته به بخش خصوصی را تحت تاثیر قرار داده است و اگر مذاکرات وین سرانجام با توافق همراه شود، مطمئنا این توافق گشایش هایی را به همراه خواهد داشت ولی این که چقدر در زندگی مردم و قدرت خرید آن ها اثرگذار باشد، نمی توان نظر قطعی داد!
افزایش صادرات نفتی و غیرنفتی
یکی از حائز اهمیت ترین نتایج توافق احتمالی جهش در صادرات نفتی و غیرنفتی است که این موضوع به صورت مثبت بر تولید و اشتغال اثرگذار خواهد بود. همچنین توافق مزبور کاهش هزینه های اضافی و تحمیلی ناشی از تحریم را به همراه خواهد داشت، لذا در این خصوص می بایست با احتیاط حرکت کرد و نباید انتظاری بیش از آنچه برجام برایمان به همراه دارد، داشت. همانطور که گفتیم موضوع اصلی مرحله پس از برجام است و سوال اصلی اینجاست که آیا دولت برنامه مناسبی برای گذر از این مرحله و بهره برداری کافی از آن دارد یا نه؟
رئیس جمهور در دیدار اخیر خود با وزیر خارجه فنلاند گفته بود که اقتصاد کشور را به انتظار برجام نمی گذاریم! البته این گفته درست است ولی بایستی دید که آیا دولت در مقام عمل در چارچوب خطوط اصلی اقتصاد مقاومتی و الزامات متعدد آن از جمله حمایت از تولید و رفع موانع گوناگون از مسیر آن کار کرده است؟ باید دید که سیاست ها و کارکردهای دولت در موضوعات اصلی مثل صادرات و اشتغال تا چه اندازه در حال بررسی است.
کاهش چشمگیر نرخ تورم
بحران تراز پرداخت های ایران که از تحریم ها ناشی و با همه گیری بیماری کرونا تشدید شد که کاهش شدید ارزش ریال را به همراه داشت. از نوامبر ۲۰۱۸، وقتی که آمریکا مجددا تحریم های ثانویه خود را به صورت کامل اعمال کرد، ریال ۶۲ درصد از ارزش خود را در بازار متمرکزی که واردکنندگان ایرانی برای خرید ارز بهره می گیرند، از دست داده است.
این موضوع تأثیراتی دفعی بر تورم داشت، چرا که کالاهای وارداتی قیمت بیشتری پیدا کرده اند. لغو تحریم ها برای بانک مرکزی ایران این امکان را فراهم می کند تا به ذخایر ارزی خارج از کشور که تخمین زده می شود به صورت مجموع بیش از ۱۲۰ میلیارد دلار باشد دسترسی پیدا کند. صندوق بین المللی پول پیش بینی کرده است که ایران امروزه حدودا به یک چهارم این ذخایر دسترسی دارد.
دسترسی بیش تر به ذخایر و درآمدهای ارزی جدید تقویت ارزش ریال را به همراه خواهد داشت و در حالی که این موضوع امکان دارد قابلیت صادرات ایران در بعضی بازارها را کاهش دهد، با این وجود از بعضی هزینه های تولیدکننده ایرانی می کاهد.
به این ترتیب ثبات در ارزش ریال، از فشار تورمی خواهد کاست، به خصوص از طریق کاهش قیمت نهاده های تولیدی وارداتی که شامل بسیاری چیزها از مواد غذایی گرفته تا ماشین آلات پیشرفته می شود. در این شرایط، از آنجایی که تولیدکنندگان برای حفظ حاشیه سود خود نیازی به افزایش قیمت ها ندارند، تورم بایستی کاهش پیدا کند. به صورت کلی به احتمال زیاد تورم در سال اول رهایی از تحریم های ثانویه آمریکا ۴ درصد کم می شود.
بیشتر شدن دستمزدهای واقعی
پس از اعمال تحریم های اقتصادی ۱+۵ علیه ایران در سال ۲۰۱۲، این کشور دچار رکود عمیقی شد که هم دستمزدهای واقعی و هم بهره وری را کاهش داد. در سال های پس از برجام، رفع تحریم ها از طریق افزایش ارزش ریال، با کاهش هزینه های تولید و افزایش دستمزدهای واقعی همراه بوده است.
دستمزدهای واقعی در ۳ ماهه اول سال ۲۰۱۶ نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۱٫۶ درصد بیش تر بود.۳ ماهه اول سال ۲۰۱۷ هم شاهد رشد ۸ درصد دیگر بوده است. در ۳ ماهه اول سال ۲۰۲۱، نرخ بهره وری ایران ۲۴ درصد بیش تر از ۳ ماهه آخر سال ۲۰۱۵ بود. بدین ترتیب افزایش بعدی دستمزدهای واقعی بعد از لغو تحریم ها اندکی کم تر از سال ۲۰۱۶ است، در حالی که فقط افزایش ۶ درصدی آن به صورت چشمگیری زندگی کارگران ایرانی را بهتر خواهد کرد.
مازاد تجاری
مازاد تجاری مثل صادرات نفت، دیگر کسب و کارها و پیشه ها هم در واکنش به کاهش تحریم ها پاسخ مثبت می دهند. در ۳ ماهه اول سال جاری، حجم صادرات ایران ۵۵ درصد و حجم واردات ایران ۷۲ درصد نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۶ یعنی ۳ ماهه نخست لغو تحریم ها بوده است.
صادرات به میزان چشمگیری نسبت به واردات کاهش پیدا کرده است، چراکه نیازهای وارداتی ایران نسبتا ثابت است؛ این کشور برای ثبات در اقتصاد خود به خرید کالا از خارج احتیاج خواهد داشت. این موضوع به صورت معمول وقتی که ایران تحت تحریم است، به تراز منفی و کسری تجاری منتهی خواهد شد. در سال منتهی به ژوئن ۲۰۲۱، کسری تجاری ایران بالغ بر ۵٫۵ میلیارد دلار بوده است. احیای وضعیت مازاد تجاری بزرگ، با تثبیت نرخ ریال، تأثیر بسزایی بر اقتصاد ایران دارد.
تاثیر برجام بر بازارهای مختلف
اما اگر شما جزو کسانی هستید که داراییتان را در بازارهایی نظیر طلا، مسکن و بورس سرمایه گذاری می کنید، احتمالا برایتان سوال باشد که تاثیر برجام بر بازارهای مختلف چیست؟
تاثیر احیا برجام بر بازار طلا
به گفته فعالان بازار طلا، اگر روند مذاکرات مثبت شود و نتیجه نهایی مدنظر مسئولان کشور باشد، طلا با سرعت بالا به سمت کاهش قیمت پیش خواهد رفت.
ارز، طلا، بورس و مسکن جزو بازارهایی محسوب می شوند که معمولاً تغییر و تحولات خود را به تبعیت از تحولات جهانی تعیین می کنند. بر این اساس، طی چند ماه اخیر با توجه به جریان داشتن مذاکرات وین میان ایران و قدرت های جهانی، بازارها با تغییرهای محسوسی مواجه شد. هم اکنون هم با وجود کم رنگ شدن این مذاکرات، کم و بیش این تغییرات ملموس است؛ به این صورت که هم زمان با انتشار اخبار تازه از این جریان مذاکرات، هر بار نوسان قیمتی بیشتری در بازارها مشاهده می شود.
تحلیلگران اقتصادی، ثبات وضعیت بازارهای کشور را به تعیین تکلیف برجام گره می زنند؛ زیرا این بازارها پس از گذراندن دشوارترین دوران اقتصادی، اکنون در انتظار نتیجه نهایی مذاکرات و تعیین تکلیف برجام هستند.
گفتنی است طلا و جواهر، یکی از بازارهایی است که به شدت در انتظار نتیجه مذاکرات مانده و اگرچه تا این لحظه اتفاقی نیفتاده است؛ اما به اعتقاد برخی در صورت حصول توافق، قیمت ها در بازار طلا تا میزان قابل قبولی کاهشی خواهد شد. در طرف دیگر، برخی از مسئولان این حوزه معتقدند حتی اگر توافقی هم صورت گیرد و نوساناتی در بازار اتفاق بیفتد، مقطعی است؛ چون واقعیت قیمت ها چیز دیگری است.
حال پرسش اصلی در رابطه با بازار طلا آن است که در این شرایط، پیش‌بینی قیمت دلار و طلا چگونه است؟ آیا تنها عامل تأثیرگذار فعلی در این بازار، مذاکرات وین است؟
جمله عواملی است که می‌تواند قیمت طلا و سکه را در ایران تحت تأثیر خود قرار دهد. در حال حاضر تنش‌های جهانی در رابطه با روسیه و اوکراین بر نرخ اونس اثرگذار است.
با این اوصاف اکنون پارامتر اصلی تأثیرگذار بر بازار طلا، انس جهانی و بازار ارز است. در کنار این دو پارامتر، نشست‌ها و مذاکرات سیاسی نیز تأثیرگذار است.
در این میان برخی کارشناسان معتقدند که متغیرهای داخلی اقتصاد اثرگذارتر از برجام هستند؛ با این توجیه که مشکلات اقتصادی کشور طی سال‌های اخیر، چندان به مسائل بیرونی ربطی ندارد و عمده موانع و مشکلات به مسائل داخلی بازمی‌گردد.
همچنین افزایش موانع داخلی، میزان آسیب‌پذیری کشور را در مقابل تحریم‌ها بیشتر کرده است. بر این اساس از دیدگاه عده‌ای، قیمت‌ها پس از احیای برجام سقوط نمی‌کند؛ اما می‌توان گفت که شرایط اقتصاد پس از برجام از این بدتر نخواهد شد و از آن پس، بهبود شرایط بیشتر وابسته به رویکرد مدیریتی دولت خواهد بود.
قیمت‌ها پس از احیای برجام سقوط نمی کند؛ اما می توان گفت که شرایط اقتصاد پس از برجام از این بدتر نخواهد شد و از آن پس، بهبود شرایط بیشتر وابسته به رویکرد مدیریتی دولت خواهد بود.
در ارتباط با آینده بازار طلا پس از مذاکرات، «برزو حق‌شناس» کارشناس بازارهای مالی می‌گوید: اگر تنش ها در سطح جهانی ادامه یابد، طبیعتاً تأثیر خود را بر انس جهانی می‌گذارد. انس جهانی نیز از اهرم های تعیین قیمت سکه و طلا در بازار داخلی است ولی از آن‌سو، اگر برجام امضا شود، دولت دلار را روی کانال ۲۵ هزار تومان می‌آورد. این موضوع، باعث کنترل بازار طلا و سکه می‌شود.
همچنین «مجتبی دیبا» کارشناس بازارهای مالی نیز درباره پیش‌بینی قیمت دلار و طلا اظهار می‌کند: قیمت طلا در بازار ایران، بیشتر از اونس، تحت تأثیر دلار قرار دارد. اگر انس جهانی با رشد دلار هم راستا شود، بازار سکه و طلا نیز رشد می کند.
به گفته این کارشناس، دلار داخلی کماکان تحت تأثیر برجامی است که هنوز نتیجه قطعی آن مشخص نیست. اگر برجام در حالت کنونی باقی بماند و مذاکرات بیشتر به طول بینجامد، دلار در محدوده ۲۵ تا ۲۷ هزار تومان در نوسان باقی خواهد ماند. طلا هم تحت تأثیر همین اتفاق است و قیمت خیلی بالایی را تجربه نمی‌کند.
اگر قصد تعویض خودرو داشته باشید، احتمالا باید درمورد مراحل تعویض پلاک اطلاعاتی داشته باشید. اگر نمی‌دانید که این مراحل به چه صورتی انجام می‌شوند، پیشنهاد می کنم حتما مقاله ۰ تا ۱۰۰ تعویض پلاک را بخوانید.
تاثیر احیای برجام بر بازار ارزهای دیجیتال
چنانچه آمریکا مجددا به برجام بازگردد و مراودات مالی ایران با دنیا مانند سابق شود بخش قابل توجهی از همین مراودات مالی ایرانیان که به علت تحریم ها با رمزارزها انجام می شود مجددا به روال قبلی باز خواهد گشت و تقاضای ایرانیان برای رمزارز با انگیزه مبادله مالی کاهش پیدا می کند، هرچند تقاضای ارزهای دیجیتال با انگیزه سفته بازی همچنان بالا می ماند؛
کاهش تقاضا می تواند یکی از علت های افت بازار رمزارزها شود. از طرفی باید این را در نظر داشته باشید که هر نوع رشد اقتصادی تقاضای سفته بازی در بازارهای مالی را کاهش خواهد داد و به این خاطر که برجام همان طور که پیش تر نشان داده است، رشد اقتصادی اتحادیه اروپا را به همراه دارد و رشد اقتصادی ایران هم به عنوان یکی از ۲۰ اقتصاد مهم دنیا به همراه خواهد داشت و نهایتا همه این ها کمی تاثیر منفی در بازارهای مالی به خصوص ارزهای دیجیتال می گذارد.
تاثیر احیای برجام بر بازار خودرو
نقش اتفاقات بین المللی و همچنین سیاست خارجی کشور همواره در صنعت و به خصوص بازار خودروی کشور پررنگ بوده است؛ به عنوان یک نمونه کاملاً مشخص از سال ۹۷ و با بازگشت تحریم های بین المللی، خروج خودروسازان خارجی و ممنوعیت واردات، بازار و صنعت خودروی کشور کاملا متحول و آشفته شد. به گونه ای که همزمان با افت تیراژ و کیفیت تولیدات داخلی، بازار خودروهای داخلی و خارجی نیز وارد رکود شده و افزایش قیمت های چند برابری به ثبت رساندند.
حالا با انتشار اخبار امیدوارکننده از احیای برجام بسیاری انتظار دارند پس از توافق احتمالی بازار به روند قبلی خود بازگردد و رکود چند ساله بازار شکسته شود. اما توافق تا چه میزان بر بازار خودروی داخلی موثر است؟
امیرحسن کاکایی، کارشناس صنعت خودرو و استاد دانشگاه گفت: نمی توان تاثیر توافق احتمالی را نادیده گرفت. بیشترین تاثیر را می توان در بازار خودروهای خارجی متصور شد که پس از ممنوعیت واردات و بازگشت تحریم ها، جهش های چند صد میلیونی قیمتی را تجربه کردند.
قیمت خودروهای خارجی پس از سال ۹۷ به دلیل افزایش قیمت دلار و همچنین ممنوعیت واردات خودرو افزایش قابل توجهی داشتند. به عنوان مثال خودروی سوناتا که در ابتدای ممنوعیت واردات خودرو در سال ۹۷، ۴۳۰ میلیون تومان قیمت می خورد با افزایشی ۶ برابری اکنون ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان معامله می شود.
به عقیده کاکایی بازار خودروهای داخلی مسیر کاملا متفاوتی با خودروهای خارجی حتی بعد از توافق احتمالی طی خواهد کرد. وی در این خصوص گفت: به احتمال زیاد با شنیده شدن اخبار توافق و تا مشخص شدن تکلیف نهایی آن رکود حال حاضر بازار خودروهای داخلی سنگین تر خواهد شد و تمام معامله گران چشم انتظار مشخص شدن آینده برجام خواهند بود. هرچند کاهش عجیب و غریبی در قیمت ها مورد انتظار نیست اما نمی توان اثر جو روانی توافق را بر بازار خودروهای داخلی نادیده گرفت.
اما موضوع مهم این روزهای صنعت و بازار خودرو، آزادسازی وارداتی است که از سال ۹۷ به دلیل بازگشت تحریم های آمریکا ممنوع اعلام شده بود. واردات خودرو که از اردیبهشت ماه سال جاری آزاد شد، همچنان معطل بررسی و تصویب آئین نامه در هیات دولت مانده و بسیاری از کارشناسان دلیل این تاخیر را انتظار دولت برای مشخص شدن تکلیف برجام و همچنین تامین منابع ارزی واردات می دانند.
کاکایی در این خصوص گفت: از قبل هم مشخص بود که موضوع و مشکل اصلی آزادسازی واردات تنها تامین منابع ارزی برای آن است. همانطور که رئیس کل بانک مرکزی پیشتر اعلام کرده بود، دولت نمی داند با این وضعیت آشفته ارزی چگونه ارز واردات را تامین کند و به نظر می رسد این تاخیر در اعلام و بررسی آئین نامه تنها به دلیل مشخص نبودن محل تامین ارز و آینده برجام است.
کارشناسان این حوزه بر این باورند که احیای برجام اثر مستقیمی بر بازار خودروهای خارجی دارد و موجب می شود که قیمت ها به ویژه قیمت خودروهای چینی کاهش چشمگیری خواهد یافت. خروج آمریکا از برجام موجب شد تا صنعت خودروسازی کشورمان با افزایش بسیار شدیدی مواجه شود که هیچ گونه منطقی در آن نبود. ولی در حالی حاضر که زمزمه های احیای برجام به گوش می رسد، مشخص است که نخستین محصولاتی که با افت قیمت مناسبی روبرو می شوند، خودروهای چینی خواهند بود. در واقع بهای خودروهای چینی در بازار حتی بین ۴۰ تا ۵۰ درصد می تواند کاهش پیدا کند.
دیگر خودروهای خارجی هم در صورت حصول یک توافق محکم و قابل اتکا به احتمال زیاد کاهش ۲۰ الی ۳۰ درصدی قیمت را تجربه می کنند. مطرح شدن چنین احتمالی به ویژه برای بازار ایران که مملو از خودروهای چینی است می تواند حواشی بسیاری را به همراه آورد؛ به ویژه که تعدادی از خودروهای چینی موجود در کشور هم با وجود ظاهر لوکسشان، کیفیت خیلی مناسبی ندارند و موتور و گیربکس آن ها پس از گذشت چند سال از شروع استفاده با مشکل روبرو خواهد شد. اگرچه تعدادی از کارشناسان بر این باورند که بازار خودروهای داخلی اثر چندانی از برجام نمی پذیرند ولی واضح است که این اظهارنظر چندان قابل اتکا نیست!
از آن جایی که احیای برجام، کاهش قیمت ارز را به همراه می آورد و همین عامل فارغ از عوامل تأثیرگذار دیگر به تنهایی قادر است تیراژ تولید خودروسازان داخلی را بیشتر کند و عرضه بیشتر خودرو به بازار را به همراه داشته باشد. ضمنا اثر روانی اعمال شده در بازار خود کاهش قیمت خودروها را به همراه می آورد. البته باید این را هم در نظر داشت که در یک نگاه واقع بینانه نباید انتظار داشت که با احیای برجام وضعیت صنعت خودروسازی ایران به سال های ۹۵-۹۶ برگردد.
به هر حال پراید دیگر قیمت ۳۰ میلیون تومان را به خود نخواهد دید. موضوعی که نباید در این بین آن را از یاد ببریم، توجه به مشکلات مدیریتی و چالش های تولید در ایران است که حتی با وجود احیای برجام هم همچنان در صنعت خودروسازیمان باقی می ماند. اگرچه احیای برجام بتواند موقتا این مشکلات را برطرف نماید ولی به هر حال می بایست راهکاری اساسی به منظور برطرف کردن آن ها در دستور کار قرار داد.
تاثیر احیای برجام بر بازار ارز
همین محدوده قیمتی کنونی می تواند قیمت دلار پس از احیای برجام باشد و این بدین معنی است که می توان محدوده ۲۵ تا ۲۶ هزار تومان را برای دلار پس از احیای برجام متصور بود. قیمت دلار تحت تاثیر مذاکرات روند نزولی پیدا خواهد کرد ولی نمی توان کاهش قابل توجهی را برای قیمت دلار متصور بود.
به احتمال زیاد متوسط قیمت دلار در سال جاری ۲۶ هزار تومان باشد، چراکه شرایط اقتصادی کشور و عملکرد ۶ ماهه دولت هم نشان می دهد که نمی توان امیدی به کاهش بیشتر قیمت دلار داشت. تحلیل ها نشان می دهد که امکان دارد به اندازه ۱۵ درصد قیمت دلار به زیر ۲۴ هزار تومان برسد و این بدین معنی است که چنانچه توافق حاصل شود، دلار در نهایت ۲۴ هزار تومان را به خود خواهد دید و چنانچه توافقی در کار نباشد، قیمت دلار می تواند به ۳۲ هزار تومان برسد.
ولی به صورت کلی قیمت دلار تا پایان سال ۱۴۰۰ تقریبا ۲۷ هزار تومان پیش بینی می شود. چنانچه احیای برجام درکار باشد شاهد کاهش ناپایدار و مقطعی قیمت دلار هستیم ولی چنانچه توافقی صورت نپذیرد، دلار صعودی و قدرتمند قبلی خود را از سر خواهد گرفت.
در صورت توافق قیمت دلار در حوالی ۲۵ تا ۲۶ هزار تومان باقی خواهد ماند، در حالی که چندی پیش نشریه اکونومیست در تحلیلی نوشته بود که ایران و آمریکا در سال ۲۰۲۲ به توافق جدیدی دست خواهند یافت و قیمت دلار در ایران تا حوالی ۱۹ هزار تومان پایین خواهد آمد؛ تحلیلی که از نظر بسیاری از کارشناسان اصلا به وضع حال حاضر مذاکرات این دو کشور نزدیک هم نیست!
بدون اصلاحات ساختاری در کشور نمی توان انتظار معجزه را از برجام داشت.
در انتهای همه این حرف ها تیم تحلیلی بازارچک معتقد است با احیای برجام به صورت موقت یا دائم، فرصت هایی برای اقتصاد ایران باز می شود. یک کشور نمی تواند برای همیشه درش را بر روی دیگر کشورها ببندد. بنابراین برجام یا برجامک باید صورت بگیرد اما اینکه دولتمردان از این فرصت به دست آمده چگونه استفاده کنند مشخص نیست.
